Na licytacji przeprowadzonej 22 marca 2020 roku, obraz Jacka Malczewskiego „Artysta i chimera” z 1906 roku, został sprzedany za kwotę 3 658 000 zł (3,1 mln zł plus opłaty aukcyjne).
Jest to rekord jeżeli chodzi o notowania aukcyjne tego artysty na polskim rynku antykwarycznym. Cena wywoławcza dzieła wynosiła 500 tys. zł, natomiast estymacja, czyli szacunkowa wartość, została określona na 700 tys. – 1,2 mln zł.
Ze wszystkimi wynikami Aukcji Malarstwa 22 marca 2020 można zapoznać się poniżej:
To wielokrotnie opisywane i wzmiankowane w literaturze arcydzieło powstało jako środkowa część tryptyku (obecnie rozproszonego), który Jacek Malczewski pokazał na ekspozycji w roku 1906 na pod autorskim tytułem „Stara baśń”. Później tryptyk pojawia się pod tytułem „Sztuka”. Jego wojenne i późniejsze losy nie są znane – dwie części tryptyku odnalazły się dopiero w latach 90. XX w. Warto dodać, że motyw chimery symbolizującej Sztukę i artysty, jej niewolnika, był jednym z ulubionych i powracających wątków twórczości Malczewskiego.
Wolny myślą skrzydlatą, a niewolnik ciałem,
Runął z wysoka… Próżno z kajdan ciążących rwał się sercem całem. Próżno swych natchnień orlim upajał się szałem Na mgnienie oka. Ona w przepaść go z wyżyn strąciła – Chimera! I z dumą na swój tryumf przeklęty poziera, Płomiennooka! Przez nią upadł, a żądzą dysząca Chimera Z lubieżnym uśmiechem pierś mu szponami rozdziera Rozkoszą wściekłą!/Lucjan Rydel/
Najwcześniejszą interpretację tryptyku Stara baśń dał Władysław Wankie w recenzji z pierwszego pokazu dzieła na III Dorocznej Wystawie w warszawskiej Zachęcie w roku 1906. Recenzent pisał, m.in.: indywidualnością, siłą wewnętrzną, tęgością formy /…/ wybija się Jacka Malczewskiego tryptyk: „Chimera“. Stara, jak świat, a zawsze nowa, jak świt dzienny i zawsze po wszystkie czasy powtarzająca się baśń… Sztuką ją zwiemy; kogo w posiadanie pochwyci, tego już trzyma na zawsze, a bierze tylko tych – co kocha, tych tylko zatrzymuje, tym rwie struny serdeczne i w tych tylko zatapia szpony najgłębiej w ciało i dusze: wżera się, chłonie i… niszczy!
Temat losu artysty – wielkiego kreatora sztuki a równocześnie jej niewolnika, ginącego w pogoni za ideałem – był jednym z motywów powracających w twórczości Malczewskiego. Sztuka występowała w jego dziełach najczęściej jako kusząca, uwodzicielska Chimera o twarzy i tułowiu pięknej kobiety z tęczowymi skrzydłami, skontrastowanymi ze szponiastymi łapami tygrysicy i gigantycznym ogonem. Obrazy ze Sztuką-Chimerą i Artystą, jej niewolnikiem, układają się w cykle – w latach 1897-1899 będzie to zespół obrazów Z dziejów artysty , a w latach 1899-1906 cykl z Chimerą – niebezpieczną kusicielką znany jako Pokusy fortuny, gdzie piękna i okrutna Chimera ma zwykle rysy Marii Balowej, wielkiej miłości artysty.
